مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند‌ شد. هنرمندان نامدار کردها در عرصه موسیقی حسن زیرک محمد ماملی ناصر رزازی سید علی اصغر کردستانی درویش خراباتی علی البرزی جمشید عندلیبی شهرام ناظری مجتبی میرزاده حسین شریفی حمید رضا خجندی منوچهر طاهر زاده کیخسرو پور ناظری طهمورث پور ناظری سهراب پور ناظری مظهر خالقی احمد کایا بشیر کایا شوان پرور کریم کابان محسون کرمزیگول امراه نجم‌الدین غلامی سید جلال الدین محمدیان هوشنگ کامکار بیژن کامکار پشنگ کامکار قشنگ کامکار ارسلان کامکار اردشیر کامکار ارژنگ کامکار اردوان کامکار مرتضی صنعتی طاهر توفیق قادر الیاسی خلیفه آغه میرزا غوثی زیاد اسعد جوان هاجو مرضیه فریقی محمد جلیل عندلیبی گلستان پرور قاله مه‌ری چوپی فتاح سید محمد صفایی منش کراپت خاچو گولیزر جاسم کاله پیروتی ذکریا (زه‌که‌ریا) طاهر خلیلی جمال مفتی بهجت یحیی شهریبان کردی دلشاد عدنان کریم علی مردان دیار قره‌داغی خلیل غمگین زوزان عایشان انور قره‌داغی بدرالدین جوشکون بصر شاهین محمد شخو برهان چاچان ایاز زاخویی حسن شامو آرام تیکران عزت یلدز هان لیلا فریقی کوما چار نوا حکیم سفقان محمد عارف جزراوی اسماعیل شرفی عزت‌التن نشه کاووس آغا حشمت الله لرنژاد دلسوز خالدی قادر گاگلی خلیل مولانایی عوسمانه سور عادل هورامی عین الدین شهین طالبانی خالد ابراهیمی اسماعیل سابور فیروز سابور حسن ضیافتی عزیز شاهرخ مهدی کرکوکی حشمت الله مسنن اسماعیل مسقطی سید خلیل عالی نژاد جمشید عزیز خانی یحیاخان باغچقی حمیدرضا اردلان
ابراهیم تاتلیس عبدالرضا رزمجو سازها سازهای رایج و اصیل در موسیقی کردی به شرح زیر می باشد. نی سورنا نایه دهل دف تنبک تنبور کمانچه دستگاه موسیقی کردی به طور کلی در موسیقی ایرانی ملودی هایی در قالب هفت دستگاه ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه، چهارگاه و پنج گاه جای می‌گیرند. اما غیر از هفت دستگاه معروف فوق یک دستگاه مشهور دیگر وجود دارد و آن دستگاه "اصفهان" می‌باشد.بسیاری از موسیقیدانان معتقدند این دستگاه بخشی از دستگاه شور است و بسیاری دیگر بر این باورند که شاخه‌ای از همایون است.آوازهای " قه تاری" کردی در همین دستگاه جای می‌گیرند. تکامل این سبک را می توان در آثار استاد محمد ماملی دید. در میان هفت دستگاه فوق، دستگاه شور از سایر دستگاه‌ها وسیع‌تر و بزرگ‌تر است زیرا اگر چه در سایر دستگاه‌ها، چندین آواز دیگر جای می‌گیرد، اما دستگاه شور علاوه بر این خود دارای چندین "گوشه" دیگر می‌باشد. این گوشه‌ها شامل موارد زیر می‌باشد ابوعطا بیات ترک یا بیات زند افشاری یا هه وشار ده شتی بیات کرد بسیاری از آوازهای کردی مانند کابوکی، شاییک ده گری، گول نیشان گول نیشان و اکثر آوازهای حیران در دستگاه شور جای دارند. شیوه‌ها و آوازها موسیقی کردی دارای شیوه‌ها و آوازهای مختلف است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم. بیت بیت، یکی از مهم‌ترین مقام های کلاسیک کردی که در جنگ ها، جوانمردیها و حماسه‌ها به کار برده می‌شود و در ستایش خالق یکتا و پیامبر گفته شده که نام دیگر آن در موسیقی کردی "بالوره" می‌باشد. بالوره گویان، بی پرده و بی واهمه آوازشان را از هر قسم که باشد سر می‌دهند زیرا می‌دانند که کسی از آنان دلتنگ نمی‌شود. بیت خوانی مبتنی بر نغمه‌های کاملا ساده و بدون رعایت وزن و قافیه است. این آواز کردی بیشتر در مناطق مهاباد، مکریان و بوکان اجرا می‌شود. سوز و مقام سوز و مقام یکی دیگر از انواع شیوه‌های موسیقی کردی می‌باشد . مهم ترین ویژگی این آواز کردی توجه به سوز درون، شکایت و زاری و چون با قدرت تمام صورت می‌گیرد به آن سوز و مقام می‌گویند، این آواز در اکثر مناطق کردستان وجود دارد. سیاه چمانه سیاه چمانه یکی دیگر از مهم‌ترین آوازهای کردی می‌باشد. این آواز به شکل ده هجایی و دو مصراعی به سبک و سیاق ایرانیان کهن سروده می‌شود و به علت همزیستی با مسایل عرفانی رنگ و بوی جدیدی هم به خود گرفته و در پاره‌ای مواقع به آن مقام شیخانه یا صوفیانه هم می‌گویند. شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار عجم به سیاه چمانه اشاره می‌کند و می‌گوید که این آواز مختص منطقه هورامان کردستان است . در مورد وجه تسمیه سیاه چمانه نظرهای گوناگونی وجود دارد . اما براساس یک نظریه معروف واژه سیاه به معنای رنگ سیاه و چمان که همان جمان بوده از کلمه کردی جامه گرفته و به نام جامه سیاه درآمده و منظور کسی بوده که در موقع خواندن این آواز جامه مشکی می‌پوشیده است. این موسیقی بیشتر در مناطق کردستان اردلان :اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج استفاده می‌شود. هوره هوره از دیگر شیوه‌های موسیقی کردی است . این آواز یک مقام بسیار زیباست که سوگ، ماتم، غریبی و عزاداری را به شیوه‌های ملیح و متین به گوش شنونده می‌رساند. اعتقاد موسیقیدانان این است که هوره همان ستایش اهورامزدا بوده و کردها که پیروان آیین زرتشت بوده‌اند، با اهورامزدا شروع به خواندن می‌کنند. این آواز در کرمانشاه، ایلام، لرستان، سرپل زهاب، اسلام آباد غرب، کرند غرب، گیلان غرب، هرسین، ماهیدشت و سنقروکلیایی اجرا میگردد. حیران یکی دیگر از آوازهای کردی حیران می‌باشد که از دل بیت سر در آورده و اغلب از متنی عاشقانه و پرسوز و گداز با توسل جستن به خالق یکتا، ائمه و پیامبران برخوردار است. این آواز بیشتر در مناطق مکریان و مهاباد وجود دارد. لاووک لاووک یا لاوژه از دیگر آوازهای کردی می‌باشد که از ترانه‌های کلاسیک کردی سرچشمه گرفته و در میان کردهای خراسان به مقام‌های (لو و هی له لو شوان) خوانده می‌شود. این مقام مخصوص زنان و وجه تمایز" لاووک " با "حیران" در نوع زبان شعری به کار رفته در آن می‌باشد. لاووک به طور کلی به گویش زبان کردی سورانی اجرا می‌شود. این آواز در تمام مناطقی که به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند وجود دارد. گورانی باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین شیوه موسیقی کردی می‌باشد . این آواز عظیم‌ترین دسته نغمات در موسیقی کردی را دارد و کهن‌ترین بخش ادبیات موسیقی کردی را شامل می‌شود. در زبان عامه به تمام شیوه‌ها و آوازهای موسیقی کردی گورانی نیز گفته می‌شود. چمری چمری نیز از آوازهای موسیقی کردی است که به پاس تجلیل از وجود باارزش از دست رفته‌ای اجرا می‌شود. این آواز به معنای شیون، عزا و نهال قامت خم شده است . چمری همانند نوحه‌خوانی در فارسی و در مناطق مختلف ایلام، لرستان و کرمانشاه طرفداران زیادی دارد. اما موسیقی کردی وسیع‌تر از این است که بتوان آن را در قالب آوازها یا شیوه‌های محدود و مشخصی گنجاند. به ن.عی می‌توان بیان کرد که موسیقی کردی یکی از اصیل ترین و کهن ترین نوع موسیقی ایرانی بیان می‌گردد موسیقی کردی بازتاب غنای روحی و معنوی مردم و در عین حال تریبونی برای تفسیر مسایل عمیق جامعه می‌باشد. نغمه‌هایی از قبیل مقام‌های الله ویسی، کوچه باغی، صمد عسکری و ترانه‌های ملودیکی نیز در موسیقی کردی وجود دارند که بر اشعار هجایی و گاه عروضی استوار هستند . اگر چه مقام‌ها و آوازهای کردی، جزیی از موسیقی قدیمی ایران است، ولی منظور این نیست که تمام مقام‌ها و آوازهای کردی، بدون کم و کاست، در چارچوب دستگاه‌های سنتی ایران قرار می‌گیرند. بعضی از آوازها و مقام‌های کردی مانند سیاه چمانه و هوره در موسیقی کردی وجود دارند که در داخل دستگاه‌های موسیقی ایرانی جای نمی‌گیرند و یک دستگاه خاص را می‌طلبند. علت مصونیت این آوازها از موسیقی ایرانی این است که؛ این مقام‌ها و آوازها بازمانده موسیقی غنی گاتای آیین زرتشت و هجای این شعر نیز در ردیف‌های عروضی جای نمی‌گیرد و جغرافیای سخت و آغوش گرم هورامان مانند سپری از این آوازها دفاع کرده است. موسیقی کردی از دیرباز دارای ویژگی، غنا، ریشه و اصالت بوده و به صورت سینه به سینه نقل شده است . یکی از موسیقیدانان کردستان در مورد وضعیت موسیقی کردی چنین می‌گوید: موسیقی کردی به علت تنوع از غنی پرباری برخوردار است و این غنی بودن موسیقی، ماهیت، اصالت و ریشه‌دار بودن آن را نشان می‌دهد. موسیقی حماسی (هه‌ل‌په‌رین) این موسیقی به نام هه ل په رکی یاهه ل په رین شهرت دارد و به معنی حمله کردن است. این رقص قدمتی بسیار کهن دارد و از روزگار پرستش خدایان در دوران مهرپرستی که در مهرابه ها اجرا می شد، به یادگار مانده است. مراسم "هه ل په رکی" عبارت از هفت ریتم اصلی است که به ترتیب با ساز و همراهی اجرا کنندگان انجام می شود. ریتم آن از کند و آرام و گریان شروع می شود و به ریتم هیجانی (سجار) پایان می یابد. در میان آن ریتم های دیگری مانند: سی پا فتاحی و پشت پا زنگی و خانومیری فتاح پاشایی گه ریان شه لان چه پی سقزی کرماشانی مریوانی نیز با دوزله و ضرب اجرا می شود. ریتم های هه ل په رکی شامل ریتم های زیر می باشد گریان چپ و راست لبلان خان امیری سجار شلان آروغان است. از این میان ریتم چپ و راست (فتاحی و پشت پا) در همه مناطق عشایر ایران اجرا می شود. ریتم گریان در منطقه اردلان نشین سنندج و اطراف آن تا مرزهای سقز در شمال و همدان و کرمانشاه در جنوب اجرا می شود. در مریوان ریتم سه پا معروف به راستا و هه ل گردناجرا می شود. مراسم ذکر در تکیه های دراویش قادری با نواختن دف و نی در جم خانه های اهل حق در کرمانشاهان و اورامانات با نواختن دف و تنبور اجرا می شود. رقص سونه یا رقص مرغابی با آهنگ لبلان اجرا می